Utvrđeni Nikšic je bio važno čvorište u Otomanskoj imperiji. Crnogorci su više od četiri vijeka oko njega vodili žestoke bitke. U ljeto 1877. Knjaz Nikola je vidio šansu da se Nikšić konačno oslobodi.
Nema preciznih istorijskih izvora o sadašnjem nazivu Nikšića. U petom vijeku Goti su podigli utvrdu Anagastum nakon što su zauzeli prostor današnjeg Nikšića. Gote su naslijedili Vizantinci sve do VII vijeka kada su se počela doseljavati slovenska plemena. Oblast je potom pripala Duklji, koju su u svom pohodu osvojili i razorili Avari. Nakon što je Raška osvojila i pokorila prostor Duklje i Zete područje Onogošta (od Anagastuma) je postalo važna trgovačka veza unutrašnjosti sa Kotorom i Dubrovnikom. Ime Nikšića se vezuje za Nikšu, čiji je otac po predanju bio oženjen ćerkom Vukana Nemanjića. Nikša se zapopio u Župskom manastiru i postao „Upravnik nikšićkog kraja“. Od Nikšinih pet sinova vodi porijeklo pleme Nikšići, prvobitno naseljeno u nikšićkoj Župi, odakle je raseljeno u polju nikšićkom. Nikšu su navodno ubili hajduci ili naslednici bana Ugrena koji je ranije vladao tim prostorom. Po toj verziji smrt se dogodila na Lukavici, đe je pobijen mramor kamen Nikšin kiljen, koji postoji i sada. Druga verzija govori da je Nikša taj kamen tu postavio kada je stigao iz Rovaca u Župu, kao međaš njegove teritorije.
Onogošt je 1465. godine zauzeo bosanski beg Isa beg Ishaković. došli su turski osvajači preko Gacka, Golije i Duge i već do 1470. godine uspostavili administrativnu jedinicu onogošt. U isto vrijeme pominje se vlaška nahija Grača- nica, koja se zvala i Nikšići.
Turci su lokalnu vlast u nahijama povjeravali kneževima i vojvodama kao poreskim obaveznicima. Teško su se pokorena plemena mirila sa turskom vladavinom pa je bilo čestih bitaka, a posebno je bio poznat ustanak vojvode Grdana Nikšića 1597. godine.
Turci su uspijevali da uguše sve te bune i učvrste važnije strateške tačke na putevima, obnove tvrđavu i izgrade varoš Onogošt, koji je postao kadiluk sa svim vojnim i administrativnim funkcijama. Broj stanovnika se stalno uvećavao pa je postao ne slučajno važan trgovački grad.
Prve muslimanske porodice naseljene u Onogoštu su poticale iz Risna i Novog odakle su izbjegle nakon mletačkog osvajanja tih gradova.
Kasnije, najbrojniji dio stanovništva su činila četiri bratstva: Gruda, Pipera, Kuča i Ferizovića.
Oni su iz svog kraja najviše „uskakali“ u Onogošt zbog međusobnih obračuna, krvnih zavada, sukoba sa vlašću i drugih nezadovoljstava. Bilo je uskoka iz Crne Gore i Brda koji su uskakali u grad ali nijesu primali islam. Bili su oslobođeni nameta ali su često upadali u zavičajna plemena i sa njima ratovali. Grad je bio vojnički tako snažan da je početkom 19. vijeka turski garnizon brojao oko 900 vojnika i starješina. Grad je imao do 500 domova. Kuće imućnijih su građene od kamena “na boj”, sa malim prozorima, poneke sa puškarnicama, gotovo sve ograđene visokim zidom. Ostali stanovnici su živjeli u prizemnim kućama ili čatmarama pokrivenim slamom. U turskom Onogoštu bio manji broj javnih objekata i ustanova; han, imaret-dobrotvorna kuhinja, mejtef- vjerska škola, četiri džamije, od kojih je ona u Grudskoj mahali- Hadži Ismailova do danas sačuvana. Snažnim razvojem Onogošta najviše je stradalo pogranično pleme Nikšići- ogranak Trebješani koji su sa njim bili u stalnom sukobu. Njima su pomagala, koliko je to bilo moguće, druga crnogorska plemena, Otpor turskoj vlasti i stalne bitke trajale su preko četiri vijeka, tačnije sve do 1877. godine.
Nikšićki Turci su nazivani Onogošani ili Nikšićani, a hrišćansko stanovništvo je Onogošt zvalo Gradom, a njegove žitelje Građanima.
Ovaj uvodni dio teksta je uvertira za opis odsudne bitke oslobođenja Nikšića od Otomanske vlasti, koju ću kroz Memoare vojvode Gavra Vukovića, Memoare Kralja Nikole i knjigu Veljka Šakotića Nikšić u Knjaževini (Kraljevini) Crnoj Gori predstaviti čitaocima Novina Nikšića. Punih 47 dana trajala je opsada utvrđenog grada, koji je tom prilikom pretrpio velike gubitke i značajna razaranja. Crnogorske i hercegovačke ratnike predvodio je lično kralj Nikola, kojem je vojni zapovijednik miralaj Skender beg predao ključeve na daleko čuvenoga Onogošta grada.
Vojvoda Gavro Vuković, prvi diplomirani pravnik iz Crne Gore, začetnik crnogorske diplomatije, bio je državnik koji kroz memoarsku literaturu osvjetlio prilike u Crnoj Gori u vremenu kada se konstituisala kao moderna država sa međunarodnim ugledom. U njegovim Memoarima posebno poglavlje u knjizi je pod naslovom “Opsada grada Nikšića 1877. godine “. Grad Nikšić je imao veliku važnost i trebalo ga je pošto zašto zauzeti. Cijelo polje je obrađivano ako bi potrajalo primirje, a u slučaju sukoba Turci bi se zbijali u gradu i ograničavali se na obradu samo njegove okoline. Klanac Duga sa karaulama je bio jedini put iz Hercegovine sa gradom, odakle ga je turska vojska silom snabdijevala hranom pa se mogao održati da ne padne ustanicima u ruke. Povoljan moment se desio te godine izbijanjem rusko- turskog rata. Sulejman paša i Mehmed Ali paša su poveli tursku silu iz malene Crne Gore da brane carstvo na Dunavu od silne ruske vojske. Knjaz Nikola je vidio mogućnost da se oslabljeni Nikšić može osvojiti pa sa Orje Luke naredi da se vojska 9. jula skupi na Slivlje i tu ulogoruje. Bio je okružen crnogorskom i hercegovačkom vojskom koja je spremno očekivala zapovijest da se opkoli i zauzme Nikšić. -Divno bješe posmatrati toliku vojsku na okupu, među njima knjaza Nikolu, okružena vojvodom Petrom Vukotiće, Lazarom Sočicom, vojvodom Zimonjićem, vojvodom Pekom Pavlovićem, vojvodom Mašom Vrbicom, vojvodom pop Ilijom Plamencem i drugim vojvodama i serdarima kako obilaze u grupi sve bataljone redom, kako knjaz kao vrhovni zapovijednik razgovara sa vojnicima, zapitkujuči ih o svima potrebama njihovim, kao dobar otac svoju đecu. –kazuje nam Vuković.
Tu u Slivlju se vojska utrkivala u vojnim vještinama i raznim sportovima, đe se birahu najblji iz svih bataljona da se pokažu pred knjazom u brzini, u skoku, u pogađanju beljege, u bacanju kamena s ramena Sve je ovo bila priprema da se pređe na opsadu grada. Knjaz je podijelio vojsku na tri odjeljenja Hercegovački bataljoni, njih trinaest pod komandom Petra Vukotića poslao je da zauzmu vis Uzdomir i Gornje polje, da tu sruše kule sve do Presjeke.
Bataljone Ceklinski, oba Bjelopavlićka, Rovački i Morački pod komandom vojvode popa Ilije Plamenca zaduži da zauzmu glavice prema turskim šancima više kuća begova Mušovića. Više bataljona pod komandom vojvode Maša Vrbice, šefa crnogorske artiljerije , odredi da zauzmu Trebješku glavicu, kao najvaniju tačku za operaciju artljerije. U gradu su znali da je došao red da oni budu napadnuti. Imali su više dobrih topova I drugih ratnih potreba a znali su da je stigla velika crnogorska vojska u Slivlje. Zato su dan-noć utvrđivali šančeve po brežuljcima koji dominiraju gradom i njegovom okolinom. Ipak, snaga vojske nije bila toliko velika da zauzme sve važnije položaje.
Vojvoda Vrbica je poslije manjeg otpora zauzeo Trebješku glavicu 11. jula. Istog dana vojvoda Petar je osvoio kulu na Vidrovanu, a velika karaula Klačina prema Slanom, veoma utvrđena i najviša u okolikni grada je zapaljena od branjenika koji su potom utekli u Nikšić.
Opsada grada dobija ozbiljniji karakter od 12. jula kada je pala i razorena kula na Duklu, čuvarka mosta, istovremeno se predala posada dvije kule u Gornjem polju. Zarobljenici su dovedeni do knjaza koji ih je velikodušno primio, snabdio hranom i pustio u grad. Strogo je bilo zabranjeno uzimati bilo šta od zarobljenika, takvi vojnici su podvrgavani osobitoj kazni, a u slučaju da se to dešavalo, zarobljenicima se sve vraćalo.
NASTAVAK U SLJEDEĆEM BROJU
Promašena investicija. Topovi kupljeni ali stigli samo do kotorske obale.
Za vrijeme opsade Nikšića artiljerija crnogorske vojske se sastojala od jedne brdske baterije iz Kragujevačke fabrike, baterije malih ostraguna kupljenih na Krfu i dva mala topa oteta od Turaka na Medunu. Vojvoda Gavro Vuković kaže da nikad u crnogorskim ratovima artiljerija nije igrala važnu ulogu, a sve što je bilo na raspolaganju je bilo “kao za neku šaljivu ratnu igru”. Ali i kao takva, je dobro čuvana da ne padne u neprijateljske ruke, jer se smatralo da je gubitkom topa bitka izgubljena.Topovska bombardovanja grada nijesu dala rezultata jer su topovi bili slabe razorne moći, Turci su imali bolje i preciznije topove kojima su lako odgovarali na udare. Knjaz se obratio Rusima za pomoć u topovima, ali vrijeme je curilo jer su morali doći morskim putem, a Austrija nije dozvolila da se od nje kupe. Na Cetinju nekako doznaju da u Italiji ima teških topova, pa nabavljač ratnog materijala vojvoda Plamenac ode da vidi kako bi se kupili. Vojvoda gramziv na velike topove kupi bateriju ud četiri topa sa lafetima ushićen što ih donosi u Crnu Goru. No brzo je shvatio da se grdno prevario. Naišao je na nesavladive prepreke pri njihovom transportu, a uz to niko nije ni slutio da se tako teški topovi mogu “pošenuti sa kotorske rive, a kamo li prenijeti preko crnogorskih klisura.” Topovi su ostali na kotorskoj rivi.
Blagoje Đukanović
